नेपालभाषा आन्दोलन - ६

अंक ८२ ने.सं. ११३३ सिल्लागा दुतिया बुधवाः २०६९ फागुन १६ गते बुधवार Feb 27, 2013
 
नेपालभाषा आन्दोलन -६

सानुराजा शाक्य

(नेपालभाषा आन्दोलनया बारे सानुराजा शाक्यया ने.सं. ११३१ बछलागा पिदंगु सफू ‘नेपालभाषा आन्दोलन’ सिइकेत झीसँ ब्वने हे माःगु तायेका व सफुतिं ल्हययाः कयागु खः –सम्पादक)

न्हापाया ल्याखँ कथहं......

नेपालसंवत्या आन्दोलन 

नेपालभाषा मंकाः खलकं ग्वसाः ग्वःगु नेपालसंवत् ११०० न्हुदँ सार्वजनिक रुपं हनेगु निर्णय ऐतिहासिक खः । भाषिक व साहित्यिक गतिविधी जक लिकुनाच्वंगु नेवाः आन्दोलनयात सांस्कृतिक आधारय् नं नेवाःतय्त थनेगु ग्वसाकथं मंकाःखलकं न्हूदँ ११०० हनेगु कुतः याःगु खः । मंकाःखलकं न्हापांगु न्हूदँ हनेगु ज्याझ्वलय् नेवाःतय् सहभागिता गुकथं वइ धैगु ग्याःचिकुं याना ग्वसाखलकं चिकिचाधंगु थासय् जक न्याय्के माली धकाः थँहितिया श्रीघः विहार भिंतुना सांस्कृतिक जुलुस पिथना अन हे क्वचाय्केगु ग्वसाः ग्वयातःगु खः । तर ग्वसाः खलकं विचाः हे याय् मफय्क मनूत बाजागाजा नापं जुलुसय् ब्वति काःवःबले च्वनेथाय् मदयाः विहारं पिनेतकं थ्यन ।

नेपालभाषा आन्दोलनय् बल बीगु ज्या नेपालभाषा मंकाः खलकं नेपाल संवत् न्हूदँ हसांनिसें जुल । न्हूदँबले पिदनीगु भिंतुना जुलुस, मोटर, मोटरसाइकल ¥याली नेवाःतय्गु सन्देश “भाषा म्वाःसा जाति म्वाइ” “नेपाल संवत् राष्ट्रिय संवत्” “भाषिक समान अधिकार दय्मा” नारा त्वाः त्वाः गांगामय् थ्यन ।

नेपालभाषा मंकाः खलः सन १९७९ स्वंगु खः । काठमाडौं उपत्यकाया नेवाःतय् चिचीधंगु क्लब, सफुकुथि, खलःपुचःयात छथाय् तयाः मोर्चा दय्केत मंकाः खलःया नामं संगठित जुल । थ्वया न्हापांगु ज्या थ्व फुक्क खलः पुचःयात छथाय् तयाः न्हूदँ हनेगु खः, तर थ्व ज्या दच्छिया दुने दकले तःधंगु प्रभावकारी ज्याझ्वः जुयाबिल । न्हूदँया लसताय् नेपाःगाःया स्वंगुलिं शहरय् मोटरसाइकल ¥याली यात । थ्व मोटरसाइकल ¥याली सफल व यक्वसिया ध्यान सालेत सफल जुल ।” नेपालभाषाया साहित्य, नेपालभाषाया पत्रपत्रिका थ्यंके मफुगु सन्देश नेवाः लगायत नेवाःया जनता दथुइ थ्यंकेगु ज्या न्हूदँया ज्याझ्वलं यात ।

त्यछिंत्यः फ्वनेगु, लिपि कक्षा, साहित्यिक ज्याझ्वः, पत्रिका पिथनेगु स्वयां शिक्षित व अशिक्षित नेवाःतय् थाय् दथुइ थ्यंकेगु प्रभावकारी ज्याझ्वःया रुपय् मोटरसाइकल -याली जुल ।

नेपालसंवत्या अभियान नेवाः आन्दोलनया विकासय् तःधंगु भूमिका म्हितल । जातीय आन्दोलनया अभिन्न ब्वकथं नेपालसंवत्या आन्दोलनया विकास जुल । साहित्य व भाषाप्रेमीतय् दथुइ जक लिकुनाच्वंगु नेवाः आन्दोलनयात आम नेवाः जनताया दथुइतक ‘भिन्तुना’या नामं नेवाःतय्त थनेत सफल आन्दोलन    खनेदत । नेपालभाषाया आन्दोलनय् भाषा व साहित्यय् जक लिकुना च्वंथाय् नेपालसंवत्या आन्दोलनं नेवाःतय्गु सांस्कृतिक अधिकारयात नं थाय् दत । थ्व आन्दोलनं नेपाःगालं पिनेच्वंपिं नेवाःतय्त नं नेवाः आन्दोलनय् सालाहय्त सफल जुल । नेवाःभाय् मसःसां पिनेया नेवाःतय्सं न्हूदँ हनेगु ज्याया शुरुवात यात । नेपालभाषा मसःगु कारणं खस  नेपालीभाषां ज्याझ्वः न्ह्याका नेवाः पहिचान ल्यंकेत नेपाःगाःलं पिनेया नेवाःतसें न्हूदँ हनाः भिन्तुना कालबिल यात ।

 नेपालसंवत्या मुद्दा भाषिक मुद्दा स्वया पाः । उकिं विराटनगर, वीरगञ्ज, भोजपुरय् जुइगु न्हूदँ ज्याझ्वः नेपालीभासं यात ।

 नेपालसंवत् ११०० दँ क्यंगु लसताय् म्हपूजाखुन्हु सुथय् पिदंगु भिंतुना जुलुस येँया थःनेंनिसें क्वःनेथ्यंक छस्वां जुइक ताःहाःगु खः । उबलेया प्रशासनं प्रहरी हस्तक्षेप याय्त स्वःबलय् उकिया प्रतिरोध याय्त द्वलंद्वः मनूतय्गु भीड न्हयःने वःगु     खः । नेपालसंवत् ११०० दँय् नेवाःतसें राष्ट्रियताया नितिं अभूतपूर्व एकता प्रदर्शन याःगु दँ खः ।

न्हूदँया भिंतुना जुलुसं यानाः नेपाःगाःया नेवाःत सतकय् वय्गु बानि दयेकाबिल गुकिं यानाः ने.सं.१११० (वि.सं.२०४६) दँया जनआन्दोलनय् बहुसंख्यक नेवाःत सतकय् वयाः पंचायत विरोधी जुलुसय् ब्वति काल व यक्व नेवाःत शहिद तकं   जुयावन । नेपालसंवत् आन्दोलन साहित्य व भाषाप्रेमीतय्गु दथुइजक लिकुनाच्वंगु आन्दोलनयात सकल नेवाःया दथुइ ‘भिन्तुना’या नामं थनेत सफल जूगु आन्दोलन जुयाबिल । न्हूदँया आन्दोलनया लोकप्रियतां भिन्तुना जुलुस व नेपालभाषा मंकाः खलः पर्यायवाची खँग्वः थें जुल । तर नेवाःतय् दथुइ नेपालसंवत्कथं न्हूदँ हनेगु पुनर्जागरण हःम्ह धर्मादित्य धर्माचार्य खः । नेपालसंवत्यात थःगु ज्याखँय् व व्यवहारय् त्वःते मज्यूगु सन्देश ब्यूम्ह नं वय्कः हे खः । वय्कलं हे नेपालसंवत् राष्ट्रियसंवत् खः उकिं थ्व संवत्या महत्वयात थुइकाः म्हपुजाखुन्हु कुलदेवता पूजा यानाः भिन्तुना कालबिल यानाः राष्ट्रिय झण्डा ब्वय्काः, छेँय्, त्वालय् मुनाः राष्ट्रिय गीत व देशहितया बारे सम्वाद याय्गु, मस्तय्गु कुस्ति व्यायाम याकेगु, प्रजा हित जुइगु ज्या याय्गु व सन्ध्याइलय् छेँय् छेँय् देवा च्याकाः हनेमाः धयावंगु खः । लिपा प्रजातन्त्र वय्धुंकाः च्वसापासा व त्वाःबहाःया खलः पुचःतय्सं साहित्यिक ज्याझ्वः याना न्हूदँ हनेगु ज्या जुयावःसां थुज्वःगु ज्याझ्वः चुकः बहाः व कोथा दुनेजक लिकुनाच्वंगु खः । 

कथंहं..