स्व.नाती महर्जन ‘पाक” या छपू बाखं यःम्ह छय्
स्व.नाती महर्जन ‘पाक”
थौं हाम्वः सँल्हु विष्णुदेवी फल्चाय जायक मनूत भजन याना च्वन । समयबजि नकःवःपिं दुगुलिं झिंनिता ई (१२) जुलंनं भजन सिमधःनि । बुरात ल्यायम्हत सकलें मस्त जुया मिखा तिसिना भगवानया भजन यानाच्वन । इमिसं ईवंगु हे मचाः । छेँ च्वंपिनि धाःसा बान्हि जायका तकनं जानः मवया तँ पिकया च्वन ।
बल्ल झिंनिता त्याः (१२ः३०) ई पाखे भजन सिधयका हेरामान दाई द्यः नां काकां छेँ थ्यंकः वल । भौम्ह जानय लिपलाना तमं मिं थें च्यानाच्वन ।
हेरामान दाई द्यः नां काकां स्वाहानय थाहाँ वम्ह भौम्हेसित “ऐ भम्चा जित जा ताना ब्यूवा” धाधां तलय थांवन ।भौम्ह थाहाँ वइथे वइथे, ताउजायका तकनं भौम्ह भुतुली मवसेंलि हानं हेरामान दाईनं भौयात सःतल । भौम्ह थाहाँ मवः । छयम्ह ख्वयाहःगु सः ताल ।
हेरामान दाई ब्वाँय ब्वाँय वया “छाय पुता ? छु जुल ? छाय ख्वयागु ?” धकाः मचाया लिक्क वना हेकल ।मचां बा धकाः वयागु तुति ज्वंवल, ममिं जितः दाल धकाः घयपुना ख्वल ।
“अझ हाला च्वनाला छ ?” धकाः मांम्हं मचायात हानं ल्हाः म्हुल । हेरामान दाईनं भौम्हेसिया मचा खना मखु व थः लिबाक जानःवःगुलिं तँम्वयकूगु धैगु सिइकल ।
“हत्तेरि भम्चा तःधिकःपिनि तँ नं मचातयत दाये धैगु दैला, गजाम्ह छ सु खनां तँ म्वल वयात का ब्वःबी मालला, छु धायेमा धायेगु, छु यायेमाः यायेगु । थजाःपिंं नावालकतयत तँ दिका छु फाईदा ? मचातयसं छु स्यू ? स्यासां मस्यु, पाःसां मस्यु । धायेमाःसा सु खनां तँम्वःगु खः वैत हे धायेगु का ।” हेरामान दाईनं धाल ।
“न्ह्याक्व धारे न्ह्यायपं सिथय वंपिंला थ्व छेँ च्वंपिं छम्ह जक गतिलाःपिं दुला” धकाः भौम्हं दराज चायेकु चायेकुं हानं धाल, “धैगु खँ न्यनीपिं जूसा जि थुलि दुःखसिया च्वने मालीला च्यो भ्वातिं थें न्हिन्हिं न्हिच्छि न्हिच्छि ज्या याना जा छपे हे इलय नयेमदयक च्वनाच्वने मालीला, छु याये जिगु कर्म हे खिनःगु, मनू मखुपिन्थाय लात ।”
भजनं लिबाक वयागुलिं भौम्हं ध्याचू नकूगु धकाः हेरामान दाईनं सिल । वयात नं तँ पिहाँवल । वं भौम्हेसित धाल, “ऐ भम्चा छं छु खँल्हानागु धाये जिल धकाः यःयःथे म्हुती वःथे धायेमते, सु मनू मखुम्ह छँ भातला कि जि, जिपिं मनू मखुपिन्थाय छं थौंतक छु स्वयाच्वना, गारेजू हुँ थःछेँ च्वना नया च्वंसाला जि हे ज्यूनि, का थौं जि जा नःवयागु भचा लिपालाबले थपायसकं तँ पिकया मनू मखु धाइम्ह का छ, छिमित जानयत जिं पियाः च्वनेम्वाः छिमि नयाः च्वंसां ज्यू धकाः सच्छिकः धयाः तयागु दु, नयेमाः का इलय सुनां धया मनसे द्यालाना च्वनेमाः ।”
“थौं धालका नयाच्वंसां ज्यू धकाः, उखुन्हु छकः ज्या वनेमाला न्हापा जा नयाः च्वनाबलय् छु छु धकाः न्यंकाःम्ह मखुला छ, जा च्वापुथें केँ ख्वःपा ख्वः धकाः जाभु हे तज्याइथें च्वंक बँयस्वानाम्ह मखुला छ, थौंकन्हेयापिं भम्चातसें ससःमां, ससःबौ पिन्त हनाबहना मत धकाः पिने दक्वसित कना जुइम्हला खःनि, जित कना महइ धकाः सुनानं थौंकन्हेयापिं भम्चापिंसं खःगु याःसां जस मदु, मखुगु यासां जस मदु” धकाः भौम्हं दराजया खापा तःज्याईथें च्वंक ध्यांङ्क तित ।
भौया कटु वचन न्यना हेरामान दाईया नुगः ख्वल, मिखां ख्वबि भय भय बियावल । वया मदय धुंकूम्ह कलाया ख्वाःजक वया न्ह्योने न्ह्योने वल । छयया ल्हाःज्वना हेरामान दाई थःगु कोठाय दुुहाँवन । थः कला लुमंका हेरामान दाई मिसाथें ख्वल, ख्वयेमते यो बा, ख्वयेमते यो बा, छ ख्वलकि जिनं ख्वये धकाः छयम्ह हेरामान दाईया मिखाय च्वंगु ख्वबि हुइकेगु कुतः यात । मचां गुलि ख्वयेमते धाल उलि उलि हे हेरामान दाईया मिखां ख्वबि वल, मचां हेरामान दाईया ख्वबि दिके मफुत बाज्याम्ह लिसे वनं ख्वख्वं मुलय न्ह्योवय्कल ।
हेरामान दाई न्हापायागु खँ लुमंका मिखां ख्वबि वयेका च्वन । वयागु ख्वबि हाःगु मचाया ख्वालय लानाः मचा न्ह्यलंचायेकल ।
“यो बा नु झी जा नः वनेनु” धकाः दन, हेरामान दाइनं मयो पुता जि जा नये मयो छ, छिमि मांयाथाय हुँ जि पिने छक चाहिला वये धाल । मचा जि नं बानापं वये धकाः निम्हं पिहाँवन । थौंकन्हेयापिं भौ मचात ससःमां, ससःबौपिन्त नोकर थें व्यवहार याइपिं । सुथय वहनि जा छपे नकेत हे थाकुचाःपिं, नोकर बरु ल्याखय् ला ससःमां ससःअबुपिं ल्याखय् मलाः इमित । हेरामान दाईयात भौयागु व्यवहारं याना मदुम्ह कला लुमना हानं मिखा ख्वबि जाया वल ।
ख्वयाच्वंम्ह हेरामान दाईयात छय्म्हं योबा नु धयां पिने वनेनु धका ल्हाः ज्वना साल । व छय् छम्हेसें हेरामान दाईयात तसकं माया याना तः । मां बौ नं मखंक वयागु स्कुलय् ज्वना वनीगु, तिफीन ल्यंका बाज्याम्हेसित नके हयाः तः । बाज्याम्हेसिया नं उति हे माया वं । छय्नं छु धाल वहे न्याना बी । साःसाःगु चकलेट विस्कुट धाः धाःगु न्ह्येवःसा न्याना बिया खुसी यानातः । छय् व बाज्या न्ह्याथाय्. वने माःसां पासा थें अतिहे मिलेजू । हेरामान दाइया कला मदुगु न्हय्ला दुबले बूम्ह, बूस्येंनिसें वया न्ह्यवःसा थें, बँय् मतय् थें । व छय् छम्हेसियागु ख्वाः स्वया हे थौंतक हेरा मान दाइनं थःगु दुःख ल्वमंका च्वंगु, न्हिला हाला न्हि छ्यानाच्वंगु । वयात माया याइम्ह धइम्ह वहे छय् छम्ह, काय् भौनं ला वास्ता नं मयाः । काय्नं ला विहा याना बिसेंनिसें ख्वाः हे बांलाक मस्वः । भौनं बिहा याना स्वला प्यला दसेंनिसें जा बजि नकेया पल्सा ध्याचू जक नका जुइगु, सुयागुं आस भरोसा मदु व छय् छम्ह मदुसा वयात । व छय् छम्हेसिया माया मदुगु जूसा उबलेहे विष नया सिई धुंकल जुई व । थजाःपिं काय् भौया ख्वाः स्वया छु म्वाना च्वनेगु धकाः पासापिन्त ग्वकःमछि न्यंके धुंकल ।
हेरामान दाइ मभिंम्ह मनूनं मखु तसकं सोझा सकसियानाप मिले जूम्ह सकसितं न्हिइका ख्याःल्याना जुइम्ह मस्यु छेँ काय भौ नापजक छाय् मिले मजूगु जुइ ? । अथे ल्वाना हालिम्ह थें ला मच्वं बुरा । अथेजूसां छेँ मिले मजु काय भौया मयः । गन यई कमाई मन्त कि सुयां यइमखु । बुराबुरी जुलकि मेपिनि यई बरु काय भौया यईमखु । हेरामान दाइया जक मखु, मेपिं बुराबुरीतय्नं अथेहे खः । गामय् अथे काय् भौनं हेला याका म्वानांच्वंपिं बुरा बुरी ला गुलि दु, गुलि दु का, बुराबुरीया बोझ कुबिइ स्वया जक यई ? ज्या छुँ मयाकुसे इलय् नके त्वंके याये सुया जक मँदई । अथे जुयाका काय् भौपिं बुराबुरी लहिइ कुचाइगु । मचाबलय् थःपिन्त लहिना तःगु लुमनि हे मखु छुयाय् ।
हेरा मान दाइ छय् ब्वना पिहाँवन । लिकतुं पसलय् छय्यात लेज छगु पाकेत न्याना नकाच्वन । काय्म्ह वहे इलय् बसं कुहाँवल । छय्म्ह बौम्ह वःगु खनाः डाडी धकाः सःतल । काय्म्ह लिक्क वया छय्म्हेसिके च्वंगु लेज लाका काल ।
“सुनां न्याना ब्यूगु थ्व लेज नयेमते धकाः गुलि धाय्धुन छन्त, नु छेँ नु ।” धकाः लेज पाकेट हेरामान दाईयाथाय् वां छ्वया मचायात ल्हाः ज्वना ब्वना यन । हेरामान दाईनं काय व खनां तँम्वः धैगु खँ सिइकल ।
काय्नं लेजया पाकेटं हेरामान दाइयात कय्का वंगुलिं हेरामान दाईया तसकं नुगलय् स्यात । थःम्हं गुलि दुःख सिया नसें मनःसें हुर्कय् याना आखः ब्वंकाः ब्वलंकाः तयाम्ह काय्नं हे थपाय्सकं हेला याःगुलिं वयात छेँ दुहाँ वनेहे मास्ति मवल, गन वने बुरा जुल ज्यायाय् फुगु मखुत । म्वाना च्वंतले न्ह्याक्व हे हेला याःसां छुयाय् इमिगु भरय् हे मच्वंसे मगाः, इमिसं न्ह्याक्व हे अन्याय याःसां सहयाना च्वनेगु सिवाय मेगु लँ हे मदु धैगु बिचाः याना दनां छेँ पाखे स्वयावन ।
हेरामान दाइनं थौं तसकं दुःख मन ताय्कल । छेँ वना जा हे मनःसे कोठाय् द्यंवन । भौम्हनं काय्म्हनं जानःवा धकाः छगू वचन हे धयामहः । छय्म्ह कोठाय् वया यो बा छं जा नयेम्वाःला ? धकाः न्यों वःबलय वया छाति हे तःज्याईथें जुल, मन चिनाचिई मफुत मिखाँ ख्वबि स्वःस्वः वल । जि नय्मयः धाधां हिहि लन, बाज्याम्ह हिहि लना ख्वःगु खना मचानं ह्वाँय् ह्वाँय् ख्वल । भौम्ह ब्वाँय् ब्वाँय् वया छु जुल नानु छुजुल वनेमते धाय्क वया छाय् दालला धकाः न्यन । वया स्वय्बले हेरामान दाईनं ब्वबिया ख्वःगुथें च्वन ।
“बा ख्वःगुलिं जिनं ख्वयागु, बा छाय् ख्वःगु मम्मी” मचां न्यन ।
“सुनां स्यू वया यःस्सें ख्वलका जिमिसं छुं धैगु मदु, नु द्यंवनेनु बुरी नवय्क खँल्हाना च्वनेगु मखु” धकाः मचायात ल्हाः ज्वना साला यन ।
हेरामान दाई लासाय् ग्वारतुला च्वन । प्वाः खालि नये पित्याःगुलिं न्ह्यः वय्के हे मफु । मूजक पुला बाचा ई फुत । बल्ल बल्लं सुथया पहराय् तिनि आनांनं न्ह्यःवल । न्ह्यःवय्वं हे वं म्हगसे थः मदुम्ह कलायात खन । यच्चुक लँ फिना हाकु पतासि, तुयुगु गां न्यया दाल ब्यकुंच्याना वःम्ह, वयाथाय् लिक्क वया फेतुवल ।
“ए माया छ सिइगु उलिमछि दय् धुंकल । थौं छाय् जिथाय् वयागु ? जितःनं काः वयागुला” धकाः न्यन ।
“खः, छन्तनं नापं ब्वनां यंके धकाः वयागु । छंगु दुःख स्वये मफया छ न्ह्याबलें ख्वयाजक च्वंगु सिया छन्तनं नापं ब्वनां यंकेत वयागु, नु जि नापं नु, थपाय्सकं काय् भौनं हेला याका छु म्वाना च्वनेगु नु ।”
“छ सिइधुंकूम्ह जित गन ब्वना यने धयागु म्हां ” वं धाल ।
“स्वर्गय् वनेगु स्वर्गय् अनजुसा दुःख नं जुइमखु, सुनानं हेला याका नं च्वने मालीमखु, जि छन्त द्यःथें तयातय्” म्हंगसे वःम्ह कलाम्ह धाल ।
“थौं मखु कन्हे कँस बावुयाके न्यना वय्माःसा वय् आःवय् मखुनि ।”
“अझनं बावु धयाच्वने मानिला व माया वनिला ? अबु मधाःम्ह काय्” हेरामान दाईया कलानं न्यन ।
छुयाये न्ह्याक्वहे काय्नं हेलायाःसां बौ मधाःसां ख्वय्कुसां मा बौया काय् धालकि माया हे वनिगु जुयाच्वन । हेरामान दाइयात व काय्नं अपाय्सकं दुःख याना तलनं वहे कायया थाय्च्वना च्वनेगु विचायात तिनि वं कलानाप वय् धाय् मफुनि । हेरामान दाइ नं काय्याके न्यनेमानि धाय्साथ म्हगसे वःम्ह कलाम्ह वाथाक्क दना अबु छक धाय्म्वाःम्ह काय् त्वःता वय् नुगः स्याःनिका मखुला छं । छ बुरा सुखसिइ मखु छंगु कर्मय् हे सुख सिइगु च्वया हःगु मदु धकाः हर हरं न्हिल । हेरामान दाईया झसंग न्ह्योने चाल ।
ओहो ! गजागु अचम्मगु म्हंगस खंगु धैथें वला छक्क जुल । मनूत सित धाई, उनां खरानी याना छोई तर आत्मा सिइ मखु, अमर धाई धात्थें खःगु खँ खःला, जिमि कलानं सित धाल उना छ्वत । आत्मा आःतक मसिनीला । नत्र जित काय् भौनं दुःख बिया ख्वय्काः तःगु खँ वं गथे सिल जुई ? मसिउगु खःसा जितनं नापं नु धकाः धाः वइहे मखुनि धैगु मतिं तया मिखा पुलुपुलु कनाःच्वन ।
हेरामान दाईनं चांन्हिं वहे म्हगसे खंम्ह कला जक लुमंका नयेगु त्वनेगु त्वतल । भजनय्नं वनेगु त्वःतल । लासां दँ हे मदँसे च्वनेगु याना हल । छय्म्ह च्या विस्कुट बिइहःसां मयो धकाः लित बिया छोई । भौम्हं जा ताना न्ह्यःने तयाः वनी । स्वजक स्वया मनःसे तयातई, वं वया कलानं म्हगसय् धाःथेंहे स्वर्गे च्वंवनेगु विचाः यात, व् झन झन गनां वन ला हिहे मदुथें च्वनावन । खालि सासः छगू जक ल्यंदनि हेरामान दाईया अन्तिम अवस्थाय् थ्येंका तिनि काय्म्ह मायावंक खँल्हाः वल । छु नयेयः, छु त्वनेयः न्यंवय्गु याना हल । हेरामान दाई न काय्म्हेसिया ख्वाः स्वय्गु हे त्वःतल । न्ह्याग्गु न्यंवःसा मयः धकाः धया छ्वत । छन्हु छय्म्हेसित स्याउ सुन्तला बिया हल । छय्म्ह यो बा स्याउ छगः न धकाः तानां हल । हेरामान दाइनं जि नये मफुत पुता जिगु कथुं लःहे घुतुके छ्वय् थाकुल । जि यःम्ह छय् जि छुं नं नये मखुत जि छिमि अजिया थाय् वनेत्यल छिमि अजिं जित काःवल, छ थन बांला ज्ञां दय्का च्वं । छुयाय् पुजा जि छन्त त्वःता वनेला मं मदु । अय्सां छुयाय् पुता छन्हु न्ह्याबलेंसां वनेहेमाः धकाः छय्या ख्वाः स्वस्वं मिखां ख्वबि बा बा वय्कल धकाः छय्या ख्वाः स्वस्वं मिखां ख्वबि बा बा वय्कल ।
हेरामान दाई थौं सिबय् कन्हे, कन्हे सिबय् कँस झन झन कमजोर जुया वन । मिखा बुलुया वन मनू म्हमसिया वन । छय्म्ह न्ह्योने वलकि जक बल बलं न्हिला खँ छगू निगू ल्हाई । बायात छुजूगु, भजनय् छाय् मवनागु धालकि मिखां ख्वबि वय्कि व ख्वलकि छय्नं ख्वई, छय् ख्वलकि थः ख्वय्गु दिना छय्यात ह्येकी ।
थजाःगु बुराबुरी मांबौयात ख्वय्का दुःख याना तइपिं मनूत यक्व हे थासय् दुगु खँ झीसंनं न्यना तयागु दु । थजागु घटना हेरामान दाईया छेँ जक घटय् जुयाच्वंगु मखु । मां बौयात हेला याय्गु संस्कार गामय् सकभनं ब्वलनाच्वंगु दु । द्यःथें मानय् याना तय्माःपिं मांबौयात तिरस्कार याना इमिगु कमि कमजोरीयात मातुमाला कुँ खिना नके मनके याना वास्ता मयासे तइपिं झीथाय् देशय् यक्व दु थ्व काय् मचातय्गु धर्म मखु ।
हेरामान दाइनं काय भौया ल्हातं नकूगु छुं हे मनःसे सिना वनेगु निश्चय यात । थौं गुन्हु झिन्हु दत वं द्यांलाना च्वंगु । छय्नं स्कुलय् तिफिन ल्यंकाः हइगु विस्कुत निपा स्वपा व लः भचा त्वना म्वानाच्वंगु व थौंतक नं ।
थौं नं छय्म्ह स्कुलं वःबलय् विस्कुत व लः ज्वनावल । मांम्हं मखंक हेरामान दाईया कोठाय् वना विस्कुत नकल, लः नं त्वंकल । यो बा जि न्हि न्हिं विस्कुत नके हय् अले छ बःलाई धाल ।
मफु मफु स्याबास पुता छ तसकं ज्ञान दु छं बा गुलि माया वं हला, थःम्हं मनःसे छं जित न्हिंन्हिं विस्कुत नके हल आः जि बःलात पुता हुँ । छ होमवर्क या हुँ धकाः हेरामान दाइनं छय्यात छ्वल ।
छय्नं विस्कुत नाप लःत्वंकूगु ला वया लागि गंगाजल समान जुल । छय्नं त्वंकूगु लः प्वाथय् मथ्यवं हे हेरामान दाइनं प्राण त्वःतल । काय्या ल्हातं लः छफुति हे मत्वंसे हेरामान दाई सिनावन । छय्म्ह होमवर्क याये सिधय्का क्वाहाँ वःबलय् न्वं मवाय् धुंकल । छय्नं यो बा यो बा धकाः गुलि सःतलं नं हई मधाः छय्म्ह बाज्याया लिक्वय् हे सुंक फेतुत व नाबालकं बाज्या छु जूगु छुं मस्यू । हेरामान दाईनं थः प्राण सिबें माया वंम्ह छय्यात मंमदु मंमदु त्वतावन । काय्म्ह कुहाँ वया मचा काःवःबलय् हेरामान दाई ख्वाउँसे च्वने धुंकल, प्राण वने धुंकल ।
योबा, योबा धकाः अंगलय् कपाः हाकाः हेरामान दाईया काय् ख्वल । हेरामान दाईनं हइ मधाल । त्वाःबाःयापिं वल बान्थय् हे सिथँ यंकल । बाज्या सित आः वैमखुत धइगु सिया मचांनं नयेगु त्वनेगु त्वतल बल्ल बल्ल अस्पतालय् यंकाः प्यन्हु न्यान्हु तयाः हसेंलिं मचायात बाज्या ल्वमंगु थें जुल । आःनं मचाया बाज्यायागु किपा खनकि योबा छ गन वनाच्वनागु धकाः किपायाके न्यनाच्वनी, माम्हेसिके नं बा भजन याः वंम्ह छाय् आतकं मवःनि धकाः न्यनी । स्कुलं छेँय् थ्यनकि किपा न्ह्योने च्वना यो बा यो बा धकाः ख्वयाच्वनी । मांम्ह बाम्हं मचा ख्वःगु स्वय् मफया छन्हू थःबौयागु किपा हे मचां मखंक वांछ्वय् यंकल ।
